12 Eylül darbesinin üzerinden 38 yıl geçti!

1 milyonu aşkın kişinin fişlendiği, 650 bin kişinin gözaltına alındığı, 50 kişinin idam edildiği 12 Eylül darbesinin üzerinden 38 yıl geçti.

12 Eylül darbesiyle binlerce kişi 'sakıncalı' görülerek işten çıkarıldı, Meclis feshedildi, insanlar işkencelerden geçirildi, akademisyenler, öğretmenler, hakimlerin işine son verildi, gazeteciler cezaevine atıldı.

Bu müdahale ile Süleyman Demirel'in başbakanı olduğu hükümet görevden alındı, Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi, 1970 sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası uygulamadan kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askeri dönem başladı. Bu dönem yaklaşık dokuz yıl sürdü. 12 Eylül 1980 ardından partiler lağvedildi, parti liderleri önce askeri üslerde gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı.

Genelkurmay Başkanı Kenan Evren ve komuta kademesi, bir dönem Amerikalıların üs olarak kullandığı, bugün ise MİT’in denetiminde olan Gölbaşı’ndaki eski Genelkurmay Elektronik Sistemler (GES) Komutanlığı’nda hazırladıkları ‘Bayrak Harekât Direktifi’ doğrultusunda darbeyi gerçekleştirdi. Siyasetçiler bir bir tutuklanırken, siyasi parti binaları ve sivil toplum kuruluşlarının kapısına kilit vuruldu. Ev, işyeri, sokak, dernek, federasyon, konfederasyon gibi kurum ve kuruluşlardan toplanan, önceden isimleri kimlikleri de belli olan binlerce kişi Türkiye’nin dört bir tarafındaki yanındaki askeri ve sivil cezaevlerine konuldu. Cezaevleri doldu. İşkence, uluslararası kuruluşların raporlarına yansıdı.

1 milyon kişi fişlendi

12 Eylül öncesinde, 1978’de 809 kişi öldü, 6 bin 984 kişi yaralandı. 1979’da bin 108 ölüm, 5 bin 467 yaralama, 1980 Eylül’e kadar da 2 bin 27 ölüm ve 4 bin 266 yaralama olayı meydana geldi. 12 Eylül ve sonrasında ise 650 bin kişi gözaltına alındı. 1 milyon 683 bin kişi fişlendi. 7 bin kişi için idam istendi. 517 kişiye idam cezası verildi. 50 kişi idam edildi. 71 bin kişi düşünce suçundan yargılandı. 58 bin kişi örgüt üyeliğinden yargılandı. 30 bin kişi ‘sakıncalı’ diye işlerinden, 14 bin kişi ise vatandaşlıktan çıkarıldı. 23 bin dernek kapatıldı.

Gözaltı süresi 90 güne çıktı

Gözaltı süreleri 90 güne çıkarıldı. Adil yargılanma hakkı tamamen kaldırılarak Sıkıyönetim Komutanlıklarınca "Sıkıyönetim Mahkemeleri" kuruldu. Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı. 30 bin kişi siyasal sığınmacı olarak yurtdışına kaçmak zorunda kaldı. 171 kişinin işkenceden öldüğü belgelendi. 388 bin kişiye pasaport verilmedi. Yargılanan gazeteciler toplam 3 bin 315 yıl 6 ay hapse mahkûm oldu. 300 gazeteci saldırıya uğrarken, 3 gazeteci silahla öldürüldü, 31 gazeteci cezaevinde yattı. 12 Eylül 1980-6 Kasım 1983 arasında gözaltında veya cezaevinde ölenlerin sayısı 183, açlık grevinde ölenlerin sayısı 5 olarak kayıtlara yansıdı.

Meclis feshedildi

TBMM, Evren ve arkadaşlarının yayımladıkları 1 numaralı bildiri ile feshedildi. Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit’in de aralarında bulunduğu siyasetçiler yasaklı hale geldi. Tüm yurtta sıkıyönetim ilan edildi. Yurtdışına çıkışlar ile ikinci bir emre kadar 05.00’ten itibaren sokağa çıkmak yasaklandı. 7 numaralı bildiri ile siyasal partiler, dernek ve sendikalar faaliyetten men edilirken, yöneticileri gözaltına alındı.

15 Ekim 1981 tarihinde tüm siyasi partiler feshedilerek, menkul ve gayrimenkulleriyle Hazine’ye devredildi. MGK’nın 52 sayılı kararı ile sıkıyönetim komutanlıklarının kararlarını tartışmak, sözlü veya yazılı demeç vermek, makale yolu ile beyan ve yorumda bulunmak yasaklandı. DİSK, TÖB-DER, TÜM-DER, Barış Derneği kapatıldı, yöneticileri ve üyeleri hakkında gizli örgüt üyesi oldukları iddiasıyla davalar açıldı ve hükümler verildi. Güvenlik soruşturmaları nedeniyle pek çok öğretim görevlisi ve öğretmen başta olmak üzere çok sayıda yetişmiş insanın görevlerine son verildi.

Meslekten ihraç edildiler

12 Eylül davasına ilk bakan mahkeme, özel yetkili Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi oldu. Mahkeme heyetine hakim Süleyman İnce başkanlık ederken, hakimler Gürcan Acar, Abdulkadir Çakır, Muhammet Alabaş ve Ali Ertan üye olarak aynı mahkemede görev yaptı. Mahkeme Başkanı İnce, üyeler Acar, Alabaş ve Ertan HSYK’nın 24 Ağustos tarihli kararı, üye hakim Çakır ise HSYK’nın 31 Ağustos tarihli kararıyla meslekten ihraç edildi. Mahkemede, iddia makamında, eski Ankara Cumhuriyet Savcıları Cemil Tuğtekin ile Selçuk Kocaman görev yaptı. Tuğtekin 24 Ağustos 2016, Kocaman 31 Ağustos 2016 tarihli HSYK kararlarıyla meslekten ihraç edildi. Kocaman, Evren ve Şahinkaya hakkında ağırlaştırılmış müebbet verilmesini içeren esas hakkındaki mütalaayı da vermişti. Dönemin Genelkurmay Adli Müşaviri Albay Muharrem Köse, 15 Temmuz sonrası FETÖ’nün darbe girişiminin planlayıcısı olduğu gerekçesiyle tutuklandı ve Milli Savunma Bakanlığı kararıyla meslekten ihraç edildi.

Basın ve STK’lar susturuldu

Sivil toplum kuruluşlarına ve basına baskıcı bir sansür uygulanırken, haber ve yazıları nedeniyle birçok gazeteci tutuklandı, yargılandı, mahkûm edildi. Basın yayın organlarına defalarca kapatma cezaları verildi. Sıkıyönetim komutanlıkları, on binlerce kitabın imhasına karar verdi. Yayın tek elden, TRT’den yürütülmeye başlandı ve yönetimi de askerler tarafından devralındı. Meslek örgütleri bağımsızlıklarını yitirdi. Türkiye Barolar Birliği Adalet Bakanlığı’na, Türk Tabipleri Birliği sağlık Bakanlığı’na, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Bayındırlık Bakanlığı’na bağlandı. Hâkim ve savcıların bağımsızlığı; şüpheli, sanık ve avukatların savunma hakkı yok edildi, adil yargılanma hakkı bırakılmadı.

1983’te faaliyete geçti

Kuvvetler ayrılığı ilkesi çiğnenerek, yasama, yürütme, yargı erkleri tek elde toplandı. TBMM, 6 Aralık 1983’te faaliyete geçebildi. Bu tarihe kadar darbeyi yapan komutanların görev yaptığı MGK görevde kaldı. Komuta kademesi, 1982 Anayasası’yla MGK’nın her türlü tasarrufunu anayasal saydı, böylece kendini korumaya aldı. Anayasa’nın geçici 15. maddesine, MGK üyeleri hakkında ceza davası açılamayacağı hükmü eklendi.

***

Evren'in cenazesinde protesto

2014'te yapılan yargılamayla Ankara 10. ağır Ceza Mahkemesi, 12 Eylül davasında eski Genelkurmay Başkanı emekli Orgeneral Kenan Evren ile eski Hava Kuvvetleri Komutanı emekli Orgeneral Tahsin Şahinkaya’yı 765 sayılı TCK'nın 146. maddesi uyarınca "Türkiye Cumhuriyeti Teşkilatı Esasiye Kanununun tamamını veya bir kısmını tağyir ve tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teşekkül etmiş olan Büyük Millet Meclisini iskata veya vazifesini yapmaktan mene cebren teşebbüs etmek” suçundan müebbet hapis cezasına çarptırdı.

Mahkeme ayrıca Evren ve Şahinkaya'nın rütbelerinin sökülmesine ve her ikisinin de Orgenerallikten erliğe düşürülmesine karar verdi.

2015'te ölen Kenan Evren'in cenazesi de olaylı geçti. Cenaze töreni protestolara sahne oldu. Evren'in cenazesine hükümetten ve Meclis'te bulunan partilerden katılan olmadı.