301 madencinin öldüğü katliamın üzerinden 5 yıl geçti

Manisa'nın Soma ilçesinde 13 Mayıs 2014 tarihinde Soma Holding şirketlerinden Soma Kömür İşletmeleri A.Ş.'nin işlettiği madende çıkan yangın ve su basması sonucu 301 madenci yaşamını yitirmişti.

Cumhuriyet tarihinin en çok can kaybı ile sonuçlanan iş ve madencilik kazası olarak kayıtlara geçen Soma katliamında 301 madenci hayatını kaybetti.

O gün neler yaşandı

13 Mayıs 2014’te Türkiye’nin Manisa ilinin Soma ilçesindeki kömür madeninde çıkan yangın nedeniyle 301 madencinin ölümüyle sonuçlan madencilik kazası. Facia, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en çok can kaybı ile sonuçlanan iş ve madencilik kazası olarak kayıtlara geçti. Soma Holding şirketlerinden Soma Kömür İşletmeleri A.Ş. tarafından işletilen maden ocağında, patlamaya elektrikli ekipmanların sebep olduğundan şüphelenildi. Yangın, vardiya değişimi sırasında meydana geldi ve 787 işçi patlama sırasında yer altında kaldı.

Maden İş Sendikası yetkilisi Soma Kömürleri Yeraltı Kömür İşletmeleri’ne ait maden ocağında “trafo patlaması nedeniyle çıktığı sanılan yangının vardiya değişimi sırasında meydana geldiği yüzlerce işçiden haber alınamadığı” söyledi.

Kömür madeninde vardiya değişimi sırasında, 787 işçinin bulunduğu maden giriş kısmının 400 metre altında, saat 15:10 civarında elektrik panosundan kaynaklandığı düşünülen bir yangın çıktı. Kömür madeninin 2 kilometrelik galerisinde çıkış kısmına yakın olan işçiler dışarı çıkmayı başardılar. Ancak yaklaşık 300 işçi, çıkan yangın sebebiyle 800 metre derinlikte mahsur kaldı. Yangının etkisiyle maden ocağı zehirli dumanla doldu.

Olayı duyan işçi yakınları madene geldi. Kurtulmayı başaran yaklaşık 30 işçi hastaneye kaldırıldı. İşçilerin mahsur kaldığı galerilere temiz hava verildi. Bu sırada Maden-İş Sendikası Ege Bölgesi Şubesi Başkanı Tamer Küçükgencay şu açıklamayı yaptı: “Yangının bir an önce söndürülmesi gerekiyor. Temiz havayla işçilerin buluşturulması için de çalışma yapılıyor. Madenin içine temiz hava pompalanıyor. Yangın içerideki oksijeni yok ettiği için arkadaşlar sıkıntıda. Gaz maskeleri var ama onun da dayanma süresi var.”

Ölümler ile ilgili çelişkili ifadeler

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı saat 23.00 civarında, ölü sayısının 17, yaralı sayısının ise 11 olduğunu bildirdi. Manisa Belediye Başkanı Cengiz Ergün ise ölü sayısını 157 olarak açıkladı. Sabaha karşı 03.20’da Enerji Bakanı Taner Yıldız ise ölü sayısının 166, yaralı sayısının ise 80 olduğunu belirterek, rakamın artmasından endişe duyduklarını söyledi. Bakan Yıldız, kazada hayatını kaybeden işçilerin yanarak değil, yangının çıkarmış olduğu karbonmonoksit gazından zehirlenerek öldüklerini açıkladı.

Taner Yıldız, 14 Mayıs 2014 tarihinde saat 10.30 civarında, ölü sayısının 205’e yükseldiğini, en fazla işçinin hayatını kaybettiği bir faciaya doğru ilerlediklerini ve ilerleyen saatlerde ölü sayısının artabileceğini söyledi. Maden Mühendisleri Odası Eski Başkanı Mehmet Torun, CNN Türk’te katıldığı bir canlı yayında madenden 250 işçinin cesedinin çıkarıldığını, 150 işçinin de aşağıda mahsur kaldığını ve olayın meydana gelme nedeninin trafoya bağlı olmadığını iddia etti.

“SEDYE KİRLENMESİN…”

Kurtarma çalışmaları sırasında da yürek burkan görüntüler vardı. Madenden sağ kurtarılan işçilerden Murat Yalçın’ın sözleri tüm Türkiye’yi gözyaşına boğdu. Ambulanstaki sedyeye alınan Yalçın, sağlık görevlilerine, “Çizmelerimi çıkarayım mı, sedye kirlenmesin” diye sordu. “Hayır çıkarmayın, bir şey olmaz” sözleri üzerine sedyeye uzandı.

Erdoğan Soma’ya geldi

Dönemin Başbakan’ı olan Recep Tayyip Erdoğan, maden faciasının yaşandığı bölgeye geldi. Erdoğan, Soma’da madendeki yangında ölenlerin sayısının 238, yaralı sayısının ise 80 olduğunu açıkladı.

Erdoğan, basın açıklamasının ardından bir grup vatandaş tarafından protesto edildi. Vatandaşlar, “Hükümet istifa” şeklinde slogan attı. Erdoğan’ın Soma ziyaretinde bir vatandaşa yumruk attığı iddia edilen görüntüler gündeme bomba gibi düşmüştü.

Protestoların ardından konvoy hareket ederken Başbakanlık Müşaviri Yusuf Yerkel’in protestoculardan birini özel harekat polisleri yere yatırmışken tekmelemesi ise unutulmayan anlardan biri olarak hafızalara kazındı.

ALP GÜRKAN İLK KEZ KAMERA KARŞINDA

301 madencimizi kaybettiğimiz katliamın ardından Soma Holding Yönetim Kurulu Başkanı Alp Gürkan, Soma Kömür İşletmeleri Genel Müdürü Ramazan Doğru, İşletme Müdürü Akın Çelik ve şirketin İnsan Kaynakları Direktörü Celalettin Gökaşan ilk kez kameralar karşısına geçti…

5 gün sonra sayı 301 olarak açıklandı

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız bir kez daha basının karşısına çıktı. Beş gün sonra hayatını kaybeden madenci sayısı 301 olarak açıklandı. Madende hiçbir işçi kalmadığını belirten Yıldız, arama kurtarma çalışmalarını sonlandırdıklarını duyurdu.

DAVA SÜRECİ ve SÖYLEMLER

Erdoğan: Fıtratında var

Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan 14 Mayıs 2014’te yaptığı ilk açıklamada, 150 yıllık bir zaman dilimi içerisinde daha çok ölümün olduğu iş cinayetlerini saydı, “Bunlar olağan şeyler. Bunun fıtratında bu var, hiç kaza olmayacak diye bir şey yok” dedi.

Gürkan: İhmalimiz yok

Soma Holding Yönetim Kurulu Başkanı Gürkan ve şirket yöneticileri Soma’daki iş cinayetiyle ilgili basın açıklamasında, “olayda hiçbir ihmallerinin olmadığını” iddia etti.

Yıldız: Burayı kapatırız

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, 16 Mayıs’ta yaptığı açıklamada “İçeride en fazla 18 işçi var. 284 kayıp var. Toplamda 299-300-302 işçi kardeşimizi kaybetmiş olarak burayı kapatırız” dedi.

İlahiyat Dekanı: İlahi kader

Manisa Celal Bayar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Soma’daki iş cinayetinde hayatını kaybedenler için yapılan anmada “İlahi kader” dedi, ailelere “teslimiyet” çağrısı yaptı.

15 Mayıs 2014: Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD), Enerji ve Çalışma Bakanları ile Soma Holding A.Ş. sahibi ve yöneticilerinin, “kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi” ve “olası kast ile insan öldürmeden” suç duyurusu yaptı, tutuklanmalarını istedi.

19 Mayıs 2014: İş cinayetiyle ilgili Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı’nca yürütülen soruşturmada İşletme Müdürü Akın Çelik, maden mühendisleri Yalçın Erdoğan ile Ertan Ersoy ve vardiya amirleri Yasin Kurnaz, İsmail Adalı ile Hilmi Kazık olmak üzere beş kişi tutuklandı, 15 kişi denetimli serbestlikle bırakıldı.

20 Mayıs 2014: Denetimli serbestlik ile bırakılan gözaltılardan Soma Kömür İşletmeleri A.Ş.’nin Yönetim Kurulu Başkan Vekili Can Gürkan ile Genel Müdür Ramazan Doğru tutuklandı.

28 Mayıs 2014: Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı, Soma Holding sahibi Alp Gürkan, Yönetim Kurulu Başkanvekili Can Gürkan ve Soma İşletmeleri Genel Müdürü Ramazan Doğru’nun mal varlıklarına tedbir koyma talebini reddetti. Madeni denetleyip olumlu rapor vermiş olan iki iş müfettişi hakkında da idari soruşturma başlatıldı.

9 Haziran 2014: İş cinayetinde ölen Mustafa Kocabaş’ın ailesi tarafından Soma Kömürleri A.Ş. aleyhinde açılan tazminat davasının ardından, Soma 1. Asliye Hukuk Mahkemesi aldığı ara kararla şirketin taşınır ve taşınmaz mal varlıkları ile Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’ndan (TKİ) hak ediş alacaklarına ihtiyati haciz konulmasına karar verdi.

5 Kasım 2014: İş cinayetiyle ilgili fezleke tamamlandı. 6 aydır soruşturmayı yürüten Soma Cumhuriyet Savcılığı, fezlekeyi Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderdi.

25 Kasım 2014: Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi 301 madencinin ölümüyle ilgili 45 sanıklı iddianameyi “eksik olduğu” gerekçesiyle reddetti.

26 Şubat 2015: Reddedilen iddianame tamamlanarak Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi’ne sunuldu. Yeni iddianamedeki en önemli fark, ilk iddianamede üç ayrı suç kategorisi vardı, 29 kişi için öngörülen cezalar azdı. Yeni iddianamede iki suç kategorisi oldu.

2 Mart 2015: Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi’nce iddianame kabul edildi.

13 Nisan 2015: Davanın ilk duruşması görüldü.

İddianamede istenen cezalar neydi?

230 sayfalık İddianamede tutuklu Soma A.Ş. sahibi Can Gürkan, vardiya amirleri Yasin Kurnaz, Hilmi Kazık, İsmail Adalı, Genel Müdür Ramazan Doğru, teknik nezaretçi Ertan Ersoy, İşletme Müdürü Akın Çelik ve maden teknisyeni Mehmet Ali Günay Çelik’in Türk Ceza Kanunu (TCK) 81’inci maddesinde yer alan “olası kasıtla insan öldürme ve yaralama” suçunu işledikleri belirtildi.

43 tutuksuz sanık TCK 85/2’den yani “bilinçli taksirle insan öldürmek”ten suçlandı.

Yasin Kurnaz, Hilmi Kazık ve Mehmet Ali Günay Çelik de dahil olmak üzere sekiz şüphelinin 301 kez 20 ile 25 yıl, 162 kez de 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezalandırılmaları, geri kalan 43 tutuksuz şüphelinin ise 2 ile 15 yıl arası hapisle cezalandırılması talep edildi. Ancak bu kişilerden, 25’inin cezalarının, kusur durumundan dolayı 3’te 1 oranında artırılması talep edildi.

25 Aralık 2015: Tutuklu sanıklardan maden mühendisleri, B sınıfı iş güvenliği uzmanları Hilmi Kazık ve Yasin Kurnaz, tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.

30 Eylül 2016: Sulh Ceza Hakimliği, şirketin patronu Alp Gürkan, Soma Holding’de maden projeleme ve etüt müdürü Haluk Sevinç ve Soma bölge müdürü Hayri Kebapçılar’ın olayın meydana gelmesinde kusur ve ihmallerinin bulunduğu ifade edilerek haklarında Ekim 2014’te verilen takipsizlik kararını kaldırdı. Mustafa Yiğit ve Murat Bodur’un da resen soruşturmaya dahil edilmesi kararlaştırıldı.

20 Aralık 2016: Mahkeme Başkanı Aytaç Ballı’nın bilirkişi heyetiyle WhatsApp grubu kurduğu iddiasıyla reddi hakim talebinde bulunan sanık avukatlarının talebi reddedildi.

23 Ocak 2017: Alp Gürkan ve diğer 4 şirket yöneticisi hakkında açılan dava ana dava ile birleştirildi. (Böylece davada altısı tutuklu 51 sanık oldu).

19 Nisan 2017: 17. blok duruşmasında esas hakkındaki mütalaasını vermesi beklenen duruşma savcısı Şükrü Akyıl ek süre talep etti. Gerekçe olarak, sanıklar ve avukatlarının talebiyle dava sürerken Manisa Cumhuriyet Savcılığı’nın iş cinayetinin sabotaj olma ihtimaline karşı yürüttüğü soruşturmayı gösterdi. Mahkeme Başkanı Aytaç Ballı savcının talebini reddederek bir sonraki oturuma kadar esas hakkındaki mütalaasını hazırlaması için süre verdi.

4 Temmuz 2017: Mahkeme Başkanı Ballı’nın görev yeri değiştirildi. Kıdemli Heyet üyesi Esra Dokur da Aydın Hakimi oldu. Diğer üyenin de yeri bir süre önce değiştirilmişti.

10 Temmuz 2017: Somalı aileler karar aşamasına gelmişken Soma hakim ve heyet üyesinin değiştirilmesine karşı Hakim ve Savcılar Kurulu’na itiraz etti.

* Yeni heyetin başkanı Elbistan Ağır Ceza Hakimi Salih Pehlivanoğlu oldu. Kendisi, Afşin Elbistan B Termik Santralinin Çöllolar kömür sahasında yaşanan ve 11 işçinin yaşamını yitirdiği, dokuz işçinin cenazelerinin ise halen toprak altında olduğu iş kazası davasında, sanıklara para cezası veren heyetin başkanıydı.

18 Ekim 2017: Pehlivanoğlu başkanlığındaki yeni heyet, tutuklu bulunan altı sanıktan Mehmet Ali Günayçelik hakkında, tutuklu kaldığı sürenin cezasını karşıladığı gerekçesiyle tahliye kararı verdi.

26 Mart 2018: 14 aydır Manisa Cumhuriyet Başsavcılığı’ndaki soruşturma dosyasını gerekçe göstererek mütalaasını açıklamayan savcı Akyıl, Pehlivanoğlu başkanlığındaki mahkeme heyetinin “dava dosyasına herhangi bir etkisi olmayacağı” gerekçesiyle dosyanın beklenmeyeceği yönündeki kararı üzerine esas hakkında mütalaasını sundu.

11 Temmuz 2018: Tutuksuz sanıklardan vardiya amiri Mehmet Ali Günay Çelik hakkında 13 yıl hapis cezası verildi. Cezada “iyi hal indirimi” uygulanarak ile 11 yıl 8 aya düşürüldü. Tutuksuz sanıklardan vardiya amirleri Yasin Kurnaz, Hilmi Kazık’a 10 yıl hapis cezası verildi. İyi hal indirimiyle cezaları 8 yıl 4 aya düşürüldü.

Tutuksuz sanıklar acil durum yöneticisi Haluk Evinç, daimi nezaretçiler Hilmi Karakoç, Hüseyin Alkan ile Mehmet Erez ve Fuat Ünal Aydın’a 10 yıl hapis cezası verildi. İyi hal indirimi ile cezalar 8 yıl 4 aya düşürüldü.

Tutuksuz sanıklardan eğitim mühendisi Murat Bodur’a ise iyi hal indirimi de uygulanarak 6 yıl 3 ay hapis cezası verildi.

Savcının esas hakkında mütalaasında “asıl sorumlu” diye nitelendirdiği ve tutuklanmasını talep ettiği Alp Gürkan’ın da aralarında bulunduğu 37 kişi hakkında ise beraat kararı verildi.

Kaynaklar:

[1] BBC Türkçe: https://www.bbc.com/turkce/multimedya/2015/04/150413_vid_soma_maden

[2]  Bianet:  https://bianet.org/bianet/insan-haklari/198336-soma-nin-4-yil-1-ay-14-gunu

[3] Sözcü: https://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/soma-maden-faciasinin-yildonumu-1227667/