Hemşinliler; Kimanak ta Hozaik!

Tarih: 12.02.2012 - 03:20

Kategori: Kültür & Sanat

"Kimanak ta Hozaik!" ("Duyuyor musunuz buradayız!")

İnsanların sözcüklerle tanışmaları, onları nasıl gördükleri, hayatlarına giren bu sözcüklerle nasıl bir anlam dünyası kurdukları önemlidir. İnsanlar bazı sözcükleri duyup geçtiğimiz coğrafi bir oldu/imge olarak belleklerinde sahicilikten yoksun bir bilgi olarak kodlar. Bu sözcüklerin arkasındaki tarihi, kültürü ve dili ise ancak bunu dert eden meraklıları bilir. Bu durumun zamanın ruhuna uygunluğu, hız çağında, kelimelerle fazla oyalanmamak, arkasındaki gerçeklerle ilgilenmemek gerektiği de resmi tarihi yeniden üreten pop tarihin, medyatik algının bizleri teslim almak içim icat ettiği gerekçelerdir.

"Hemşin", "Çamlıhemşin", "Hemşince", "Hemşinliler" gibi sözcükler bu egemen algıdan en çok nasibini almış sözcüklerdir. Resmi tarih ve ona yardım yataklık yapan popüler tarih, esir aldığı bu sözcükleri Doğu Karadeniz'de coğrafi bir bölge, yer adları olarak takdim eder. Bunun sonucu olarak da bu sözcükler, açığa çıkardıklarından fazlasını gizler. Ne var ki egemenlerin, bu sözcüklerin maddesini ve manasını "hatırlatarak unutturma" politikalarına karşı mücadele sonucu toprağa gömülen diller, kültürler zuhur ederler. Bu tarihin sahipleri esir alınan dillerini yeraltından yerüstüne çıkararak özgürleştirme sürecini örgütlerler. Tarihin sisi altında kalan her sözcük, yeraltından çıkarılıp savatlı gümüş gibi yeniden parlatılarak tarih sahnesine çıkarılır.

Hemşin üzerine yazılan, Levon Haçikyan'ın, "Hemşin Gizemi/ Hamşen Ermenileri Tarihinden Sayfalar", Aliye Alt'ın, "Tarihin ve Bugünün Aynasında/ Hemşin Ermenileri", İbrahim Karaca'nın "Hemşin/ Tarih, Dil, Gelenek ve Görenekler", Uğur Biryol'un, "Kaçkarlarda Bulut Olsam" ve "Hemşinliler, Göç ve Pastacılık/Gurbet Pastası", Adnan Genç'in, "Hemşin" kitapları resmi ve medyatik bilgi kirliliğine karşı yeni bir bilgi kapıları olarak tarihe not düşmek gerek.

Hemşin imgesinin ve hakikatinin görünür kılınmasında bir ilki gerçekleştiren Vova/Hamşetsu Ğhağ albümünden önce, albümlerindeki “Ka Tun Mita Xendasoç” (Kız dilerim yaşamayasın) isimli Hemşince şarkıyı seslendiren şiir ceketli Viya çocuk Kazım Koyuncu'yu unutursak tarih ve türküler çarpar. Hemşin kültürünün ve dilinin görünür kılınmasında Vova grubunun yeri önemli. Hemşince “Kimdir?” anlamına gelen Vova, düşünmeye çağıran bir nidadır. Dinleyenlerin “Hemşinliler kimdir? Hemşince nedir, nereden gelip nereye gider” sorusunu sorup sormadıkları, eski cevaplarından şüphelenip onlara soru olarak bakıp bakmadıklarını bilmiyoruz. Bildiğimiz, albüm adı olan "Vova"nın giderek grup adı olmasının sözcüğün, kendine yer açarak karşılık bulmasıyla da ilgili olduğu.

Yeni kuşağın en başarılı yönetmenlerinden Hopalı Özcan Alper'in "Momi" adlı Hemşince çekilen ilk kısa filmi, “Sonbahar” ve “Gelecek Uzun Sürer” filmlerindeki “Hemşin” duyarlılığı özellikle bilinmelidir. Dahası, Özcan Alper'in kurgusu ve anlam dünyasıyla sinemasal çıkışı sinemayı aşan siyasi-tarihi bir değerdir. Sinemadan söz edince bir başka bağlamda, Semih Kaplanoğlu'nun Çamlıhemşin'de çekilen "Bal" filmini de Hemşin muhabbetine dahil etmek gerek.

Bu yıl, nice iç ve dış zahmetle Hemşinliler tarafından İstanbul'da kurulan ve Hemşince "tohum" anlamına gelen "HADİG" derneğinden söz etmemek tarihe ve çabalara zarar. Bu derneğin varlığı, yazı dili olmadan 500 yıldan fazla yaşayan bir dilin inkarcı ve asimilasyoncu resmi tarihe karşı, barıştan, demokrasiden ve dillerin özgürlüğünden yana sivil direniş, olarak okunabilir. Hal böyle olunca da, bir tür çığlık olarak nitelenebilecek "Kimanak ta Hozaik! ("Duyuyor musunuz buradayız!") cümlesinin ifade ettiği tarihi ve kültürel dert daha iyi anlaşılabilir.

HES'lerle (Hidro Elektrik Santralleri) doğasının ve kültürünün bir başka yağmasıyla karşı karşıya olan bölgeden ve halkından söz ediyoruz. Hemşin'le ilgili tarihsel bilgiler ve Türk resmi tarihinin tezleri bir yana, şimdilerde, Hıristiyan Hemşinlilerin Karadeniz’in karşı kıyısındaki Soçi, Sohumi ve Krasnodor bölgelerine göçmek zorunda kaldıklarını, tehcir edildiklerini, ülkemizde ise Rize’nin Çamlıhemşin, Hemşin ilçeleri ile İkizdere, Çayeli ve Fındıklı'nın dağlık kesimlerinde, Hopa ve Borçka’da yaşadıklarını, bu coğrafyadaki Hemşinlilerin tarih içinde Müslümanlaştırıldıklarını, sadece Hopa-Borçka Hemşinlilerinin dillerini konuşabildiklerini hatırlatmak bu yazının dil borcu....

Beş yıllık Nehir Muhabbetler tarihinde kendi türünde ilk olacak bu muhabbeti unutmamanız için şimdiden bir kağıda Hemşince ve Türkçe "Kimanak ta Hozaik!" ("Duyuyor musunuz buradayız!") yazarak işaret ve itiraz parmağınıza bağlamanız yeterli... NAR'cakalın...