Türkiye, Covid-19 ile mücadeleye dünyada en az nakit desteği ayıran ülke

DİSK-AR’ın yaptığı araştırmaya göre Türkiye, dünyada Covid-19 ile mücadelede vatandaşlara en az nakit destek veren ülke oldu.

DİSK Araştırma Merkezi'nin hazırladığı "Dünyada ve Türkiye'de Covid-19'un Sosyal ve Ekonomik Etkileri ile Mücadeleye Ayrılan Kaynaklar" başlıklı bir rapor yayınladı.

Rapora göre, Türkiye G20 ülkeleri içinde gelir ve harcama desteği en düşük olan ülke. Türkiye’nin toplam gelir ve harcama desteği sağlık harcamaları dahil sadece 7,6 milyar dolar oldu. Türkiye’nin yaptığı harcama 7,9 trilyon dolarlık küresel gelir desteği ve nakit harcamanın içinde sadece binde 1 oranında.

DİSK-AR'ın raporu şöyle:
Covid-19’un ekonomik ve sosyal sonuçlarına dönük destek paketleri ve programları iki temel bileşenden oluşuyor. Birinci bileşen doğrudan vatandaşa dönük nakit destekler ve harcamalar iken (hükümet harcamalarında artış ve vergi gelirlerinde azalma) ikinci bileşen ise işletmelere, şirketlere ve bankalara (sermayeye) sağlanan finansman desteklerinden ve çeşitli mali kolaylıklardan oluşuyor. Nakit destek ve harcamalar sağlık dahil ve sağlık hariç harcamalar olmak üzere iki kategoride ele alınıyor.

Ocak 2021 itibariyle doğrudan gelir artırmaya dönük nakdi mali destekler küresel olarak toplam 7,9 trilyon ABD doları ve gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 7,4’ü olarak hesaplanmaktadır. Şirketlere ve bankalara ise 6 trilyon dolar (GSYH'nin yüzde 6,1'i) düzeyinde kredi ve garanti desteği verildi.

YOKSUL ÜLKELER COVID-19 İLE MÜCADELEYE KAYNAK AYIRAMIYOR
Covid-19 döneminde (2020) dünyada toplam 7,9 trilyon dolar nakit destek harcaması yaparken, nakit desteklerin ülke gruplarına göre dağılımında büyük eşitsizlikler söz konusudur. Covid-19 küresel eşitsizliği daha da derinleştiriyor.

Zengin ülkeler vatandaşlarına gayri safi yurt içi hasılalarının yüzde 12,7’si düzeyinde nakit harcama ve gelir desteğinde bulunurken, orta gelirli ülkelerde bu oran yüzde 3,6, yoksul ülkelerde yüzde 1,6’dir (Grafik 1). Türkiye’de ise yüzde 1,1’dir. Toplam nakit gelir ve harcama desteğinin yüzde 1’ini (36 milyar dolar) düşük gelirli yoksul ülkeler, yüzde 3’ünü (262,9 milyar dolar) orta gelirli ülkeler, yüzde
6’sını (458,5 milyar dolar) yüksek gelirli ülkeler (G20 hariç) yaparken, G20 ülkelerinin nakit Covid-19 harcamalarının oranı yüzde 90’ını (7 trilyon dolar) buluyor.
G20 ülkeleri Avustralya, Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Kore, İspanya, İngiltere ve ABD’den oluşan “yüksek gelirli” G20 ülkeleri ile Arjantin, Brezilya, Çin, Hindistan, Endonezya, Meksika, Suudi Arabistan, Güney Afrika ve Türkiye’den oluşan “orta gelirli” G20 ülkeleri olarak iki grupta ele alınmaktadır. En yüksek gelir ve harcama desteği yapan ülke grubu 6 trilyon dolar ile yüksek gelirli 10 G20 ülkesidir. Türkiye’nin de içinde bulunduğu orta gelirli G20 ülkeleri ikinci büyük paya sahip ülke grubunu oluşturmaktadır (1 trilyon dolar). Bunların
içinde ise en yüksek gelir desteği ve harcama Çin tarafından yapıldı. (710,8 milyar dolar). Çin’den sonra sırasıyla Hindistan, Rusya, Endonezya, Suudi Arabistan, Güney Afrika, Meksika ve Türkiye yer almaktadır. Türkiye G20 ülkeleri içinde gelir ve harcama desteği en düşük olan ülkedir. Türkiye’nin toplam gelir ve harcama desteği sağlık harcamaları dahil sadece 7,6 milyar dolar olmuştur. Türkiye’nin yaptığı harcama 7,9 trilyon dolarlık küresel gelir desteği ve nakit harcamanın içinde sadece binde 1 oranındadır.

TÜRKİYE COVID-19 İLE MÜCADELEYE EN AZ NAKİT DESTEK AYIRAN İKİ ÜLKEDEN BİRİ
Covid-19 döneminde nakit harcamaların ve gelir desteklerinin GSYH içindeki payı, salgına dönük nakit harcamaların ve vatandaşlara yönelik nakit gelir desteklerinin milli gelirin ne kadarını oluşturduğunu göstermektedir. Covid-19 döneminde (2020) nakit harcama ve gelir desteklerinin GSYH içindeki payının en fazla olduğu ülke yüzde 19,1 ile Yeni Zelanda oldu. Yüzde 16,7 ile ABD, yüzde 16,2 ile İngiltere ve yüzde 16,1 ile Avustralya, Yeni Zelanda’yı izledi.
Covid-19 döneminde hükümetlerce yapılan nakit harcama ve gelir desteklerinin GSYH içindeki payının en az olduğu üç ülke ise Meksika, Türkiye ve Arnavutluk oldu. Meksika’da nakit harcamaların ve gelir desteklerinin GSYH içindeki payı yüzde 0,7’dir. Türkiye ve Arnavutluk’un Covid-19 döneminde nakit harcamalarının GSYH içindeki payı yüzde 1,1 düzeyindedir. Böylece Türkiye, salgın döneminde nakit harcama ve gelir desteğinin GSYH içindeki payının en az olduğu iki ülkeden biri oldu.

Sağlık dışı nakit harcamalar Covid-19 döneminde yapılan ek sağlık harcamaları haricindeki doğrudan vatandaşa dönük nakit destek harcamalarını içermektedir. Sağlık dışı nakit destek harcamalarının GSYH içindeki payının en fazla olduğu ülke yüzde 17,9 ile Yeni Zelanda’dır. ABD, Japonya, Avusturya, Kanada ve İngiltere’de bu oran yüzde 10,9 ile 15,3 arasında değişmektedir.

Almanya, Polonya, Fransa, İtalya, Belçika gibi AB ülkeleri ile Güney Afrika’da toplam sağlık dışı nakit harcamaların milli gelire oranı yüzde 5 ile 10 arasındadır. Romanya, Pakistan, Danimarka, Finlandiya, Endonezya, Rusya, Bulgaristan, Kore, İsveç, Norveç, Arjantin, İspanya, Hollanda, Çekya, Çin ve İsviçre’de sağlık dışı nakit harcama ve gelir destekleri ülkelerin GSYH’si içinde yüzde 1 ile 5 arasında değişiyor. Meksika, Nepal, Arnavutluk ve Türkiye’de ise sağlık dışı nakit harcamaların GSYH içerisindeki payı yüzde 1’in altındadır.
Türkiye, Nepal ve Meksika’dan sonra ülkeler arasında Covid-19 döneminde çalışanlara nakdi desteği en az yapan ülke olmuştur. Türkiye’de bu oran yüzde 0,8 düzeyinde kalmaktadır.

TÜRKİYE VATANDAŞA YÖNELİK NAKİT DESTEKLERİN EN AZ OLDUĞU ÜLKE
Covid-19 döneminde yapılan nakit destek harcamalarının tüm desteklere oranı kaynakların vatandaşlara ve çalışanlara mı yoksa sermayeye mi daha çok aktarıldığını görebilmek açısından önemlidir. Covid-19 döneminde yapılan nakit harcamaların toplam desteklere oranı
ülkelere göre farklılık göstermektedir. Covid-19 döneminde yapılan nakit harcamaların toplam ekonomik ve parasal desteklere oranına bakıldığında yüzde 90 ile Avustralya, yüzde 88 ile Yeni Zelanda ve yüzde 87 ile ABD ilk sıralarda yer alırken, Türkiye, Covid-19 döneminde yapılan nakit harcamaların toplam ekonomik ve mali desteklere oranı yüzde 11 ile son sırada yer almıştır.
(Grafik 5). Türkiye’deki toplam ekonomik desteklerin yüzde 89’u işletmelere, şirketlere ve bankalara (sermayeye) sağlanan kolaylıklar ve desteklerdir. Türkiye toplam destekler içinde en az nakit destek ve harcama yapan ülkedir.

TÜRKİYE TARAFINDAN YAPILAN NAKİT DESTEĞİN ASLAN PAYI İŞSİZLİK SİGORTASI FONUNDAN
Covid-19 döneminde (2020) Türkiye tarafından yapılan sağlık hariç nakit harcama destekleri 6 milyar dolar olarak tahmin ediliyor (yaklaşık 45 milyar TL).

Bakanlık verilerine göre Türkiye’de Covid-19 kapsamında 2020 yılında yapılan toplam nakit desteği 42,8 milyar TL’dir. 6,4 milyon haneye Sosyal Koruma Kalkanı kapsamında 1000 TL nakdi destek yapılırken, 2 milyon aileye “Biz Bize Yeteriz” kampanyasından yine 1000 TL destek sağlandı. Böylece Mart-Aralık 2020 döneminden 8,4 milyon haneye bir defaya mahsus olmak üzere 1000 TL (toplam 8.4 Milyar TL) yardım yapıldı.
İşsizlik Sigortası Fonundan ise 2,2 milyonu aşkın işçiye ayda 1.168 TL nakdi ücret desteği (ücretsiz izin ödeneği), 3,6 milyon işçiye kısa çalışma ödeneği ve 913 bin işsize ise işsizlik ödeneği olmak üzere toplamda 6,7 milyon işçiye Covid19 salgını ile mücadele kapsamında sınırlı nakit destek sağlandı.
İşsizlik sigortası tarafından 6,7 milyon işçiye sağlanan toplam destek tutarı yaklaşık 35 milyar TL oldu. Türkiye tarafından yapılan nakit destek ve harcamalar hem oransal hem de miktar olarak diğer ülkeler ile karşılaştırılamayacak kadar düşüktür. Öte yandan Türkiye’de yapılan toplam 42,8 milyar TL’lik nakit transferin 35 milyar TL’si işsizlik sigortası fonundan, yaklaşık 6,4 milyarı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonundan ve 2 milyar TL’si ise bağış kampanyasından sağlanmıştır. Böylece Türkiye tarafından yapılan nakit desteklerde bütçeden doğrudan ayrılan kaynak söz konusu değildir. Öte yandan az sayıda hükümet Covid-19 döneminde vatandaşlarından bağış toplamaya çalıştı. Türkiye Covid-19 vakalarının görülmesiyle birlikte Mart 2020’de “Biz Bize Yeteriz Türkiye’m” adı altında bir vatandaşlardan ve
şirketlerden bağış kampanyası başlattı. Önemli bir bölümü kamu banka ve kuruluşları ile özel şirketlerden olmak üzere sadece 2 milyar TL civarında sınırlı bir bağış toplanabildi. Covid-19 ile mücadele kapsamında Türkiye dışında bağış kampanyası başlatan diğer ülkeler Irak, Lübnan, Sri Lanka, Güney Afrika ve Senegal oldu.