CHP'den koronavirüse karşı gıda güvenliği raporu

CHP Tekirdağ Milletvekili Dr. İlhami Özcan Aygun’un, Kovid-19 salgınının Türkiye’de gıda kıtlığına sebep olmaması için 6 maddelik rapor sundu.

Raporda; ilk olarak Tarım ve Orman Bakanı başkanlığında acilen Türkiye’de ilgili tüm üniversite öğretim üyelerinin (gıda-ziraat mühendisleri, veteriner vb) sektör paydaşlarının, sendika, kooperatif ve birliklerin yer aldığı Gıda Güvenliği ve Stratejisi Kurulu oluşturulması istenerek, buğday ve makarna ithalatının durdurulması, tarlada kovid-19’a karşı hijyen desteğinin sağlanması, mevsimlik işçiler arasında salgın oluşmaması için konaklama ve ulaşım hallerinin sosyal mesafeye göre ayarlanması, tüm işçilerin borçlarının ertelenmesi, tarımsal destek ödemelerinin öne çekilmesi, Şeker Fabrikalarının kamulaştırılması, üretim planlamasının yapılması, tarımsal girdilere ait her türlü KDV sıfırlanması, tohum, gübre, tarımsal ilaçta yerli üretim için her türlü ARGE desteğinin verilmesi, çiftçilere salgına karşı bir defaya mahsus faizsiz kredi verilmesi önerildi. 

GÜBRE SORUNU

Kovid-19 salgınının ardından sınır kapılarının kapatılması ve transit ticaretin durdurulması nedeniyle azotlu kimyevi gübre ithalatının Rusya, Ukrayna ve İran ülkelerinden yapılamaması sonucu üreticide tedarik sıkıntısı yaşandığına dikkat çeken Aygun, gübre fiyatlarını yüzde 40 oranında arttığını belirterek önlem alınmasını istedi.

Aygun, Tarım ve Orman Bakanlığının denetimine tabi Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri çiftçi ürününün satın alınıp, işlendiği ve pazarlandığı merkezler haline dönüştürülmesini isteyerek, “Daha önceden kapatılmış olan; Yem Sanayi İşletmeleri, Zirai Donatım Kurumu, Tekel, Süt Endüstrisi Kurumu, Türkiye Gübre Sanayi Anonim Şirketi gibi kurumlar ortak akıl ile yeniden yapılandırılmalıdır. Et ve Süt Kurumu, ÇAYKUR, Sümerbank, Toprak Mahsulleri gibi kuruluşların görev ve yetkileri yeniden düzenlenmeli, ilk kuruluş dönemlerindeki gibi, piyasayı düzenleyip denetleyecek yetkilerle donatılmalıdır” dedi.

CHP'li Aygun’un, Kovid-19 salgınının Türkiye’de gıda kıtlığına sebep olmaması için hazırladığı rapor şöyle:

 Dünyada pandemiye dönüşen koronavirüs (Kovid-19) salgını küresel düzeyde ekonomileri alt üst ederken gıda güvenliği açısından da yeni krizlere davetiye çıkarmaktadır. Bu salgından alınan ders çerçevesinde Türkiye gıda üretiminde bağımsızlığınısağlamak, kendi kendine yetebilen ülke özelliğine geri dönmek zorundadır.

Bu amaçla yerli üretimin kayıtsız şartsız desteklenmesi ve tarım yapılabilecek tüm alanlarda hızlı kamulaştırmalara gitme zorunluluğu bulunmaktadır. Cumhuriyet’in ilk dönemindeki gibi tarımı ayağa kaldırma stratejisine geçilmelidir. Küresel salgınlarda ithalat yapılan ülkelerde yaşanacak gıda sınırlamalarına karşı ulusal gıda güvenliğinin önemi çok daha iyi anlaşılmıştır.“Paramız var ki ithal ediyoruz” anlayışı, Kovid-19 virüsü ile geçersiz hale gelmiştir.

1-Kurul oluşturulmalı:Bu anlamda Tarım ve Orman Bakanı başkanlığında acilen Türkiye’de ilgili tüm üniversite öğretim üyelerinin (gıda-ziraat mühendisleri, veteriner vb)sektör paydaşlarının, sendika, kooperatif ve birliklerin yer aldığı Gıda Güvenliği ve Stratejisi Kurulu oluşturulmalıdır.

2- Üretici ve Tarım İşçileri İçin Kovid-19 Önlemleri Alınmalı:Kovid-19 salgınının uzun sürmesi halinde ekonomik krizin uluslararası ticarete etkisiyle karne ile gıda dağıtımına geri dönüşlerin yaşanabileceği tahminleri dahi yapılmaktadır. Yani en kötü senaryoya hazırlıklı olunmalıdır. Nisan-Mayıs itibarıyla başlayacak hasat dadikkate alınarak, gıda zincirinin ilk halkası olan tarlalarda üretim güvenceye alınmalıdır. Tarım sektöründe çalışan üreticilerin, gezici ve mevsimlik işçilerin Kovid-19 salgınından etkilenmemesi için sağlık koşullarına uygun çalışma düzeni oluşturulmalı, gerekli güvenlik şartları sağlanmalıdır.

Geçici, gezici ve mevsimlik tarım işçilerinin bulundukları illerden tarlalara transferinin ve konaklamalarının sosyal mesafeye uygun olarak gerçekleşmesine dönük tedbirler acilen alınmalıdır. Fide dikim sürecinin başlamasıyla doku kültürü ve fide üreten üreticilerin en çok kullandıkları malzemeler; eldiven, maske ve dezenfektan ürünleridir. Bu ürünlerin sürekli değiştirilmesi gerekmektedir. Salgın nedeniyle tedariki zorlanan ve fiyatları ciddi oranda artan bu ürünler çiftçilerimize bakanlık eliyle verilmelidir.

İtalya, İspanya, Hollanda, Mısır ve Fas’ta domates, biber, patlıcan, soğan, patates gibi birçok sebzenin ekiminde büyük sıkıntılar başlamıştır. Tarlada hijyenin, üretici ve işçinin sağlığının korunmasını sağlayacak tedbirler alınmazsa 2020 yaz aylarından itibaren büyük sıkıntılar yaşanacaktır.

Bu anlamda alınacak önlemler Türkiye’deki gıda zincirinin korunması açısından son derecede önemlidir. Salgının tarım sektörüne yansıması,hem üretimi durduracak, köylüyü ve çiftçiyi tarladan uzaklaştıracak hem de üretilen ürünlerin virüsün taşıyıcısı haline gelmesine dahi yol açacaktır.

3) Tarımsal Koruma Kalkanı: Bu süreçte gıda güvenliğinin sigortası olan çiftçilerimize özel bir önem verilerek üretimden kopmamaları için tüm Bağ Kur prim borçları dahil Ziraat Bankası ve Tarım Kredi borçları yeniden yapılandırılarak, borçları faizsiz ertelenmelidir. İdari takibe düşmüş çiftçi borç dosyaları faizsiz olaraken az 1 yıl ertelenmelidir.Bitkisel ve hayvansal ürünler destekleme şemsiyesi genişletilmelidir.

Tarımsal girdilere ait her türlü KDV sıfırlanmalı; tohum, gübre, tarımsal ilaçta yerli üretim için her türlü ARGE desteği sağlanmalıdır.

Çiftçilere salgına karşı bir defaya mahsus faizsiz kredi verilmelidir.Çiftçilere destekler avans olarak peşin ödenmelidir. Tarlayı da üreticiyi de Kovid-19’dan koruyacak her türlü hijyen desteklemesi yapılmalıdır.

Kovid-19 salgınının ardından sınır kapılarının kapatılması ve transit ticaretin durdurulması nedeniyle azotlu kimyevi gübre ithalatının Rusya, Ukrayna ve İran ülkelerinden yapılamaması sonucu üreticide tedarik sıkıntısı yaşanmaktadır. Bu durum gübre fiyatlarını yüzde 40 oranında arttırmıştır.

Gübre sıkıntısı dolayısıylatarlada verim kaybı yaşanacaktır. Sorun büyüktür ve acil önlem alınmalıdır.

Destekleme yapılan ürünlerde alım garantisi verilmeli ve fiyatı bir önceki yıla göre TÜFE oranında arttırılmalıdır.

Türk tarımında sulama, problem olmaktan çıkarılmalı, sulama yatırımlarına öncelik verilmeli, sulamada kullanılan elektrik desteklenmelidir.

4) Buğday tohumu, buğday, un ve makarna ihracatı durdurulmalı. Kıtlık ve salgın dönemlerinde en stratejik ürünlerden biri buğdaydır. Maalesef anavatanı Anadolu olan buğday üretimi, nüfustaki artışa rağmen Türkiye’de 2001 yılından bu yana aynı seviyede kalmıştır. 2001’de nüfusu 66 milyon 401 bin 851 olan ülkemizin buğday üretimi 19 milyon ton iken, 2019’da nüfusun 83 milyon 154 bin 997 kişiye ulaşmasına rağmen üretimde 19 milyon tonda kalmıştır. 4 milyon sığınmacıyı da eklediğimizde buğday üretiminin tüketimi karşılamayacağı görülmektedir.

Bu nedenle artan buğday ihtiyacımız ithalatla karşılanmaktadır. 2019 yılında buğday ithalatımız 9,8 milyon tona çıkarak Cumhuriyet tarihinin ithalat rekorunu kırmıştır. 2003-2019 döneminde 62 milyon ton buğday ithalatına 16,4 milyar dolar ödeme yapılmıştır.

2019yılında buğday ithalatının yüzde 69’unu karşılayan Rusya Federasyonu, Kovid-19 salgını sonrasında kendi ülkesiningıda talebine öncelik vermek için tüm tahıl çeşitlerinin ihracatına geçicisınırlama getirdiğini açıklamıştır. Rusya’nın iç piyasası için ihracatını sınırlaması, Türkiye’de Kovid-19 salgınının yayılması halinde yaşanabilecek buğday sıkıntısı açısından alarm vermektedir. Türkiye, buğday, tohum, un ve makarna ihracatını acilen durdurulmalıdır.

Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Türkiye 2019 yılı dünya buğday ithalatında 2,3 milyar dolarla ilk sırada yer almaktadır.

 

TÜİK/Yıllara göre ekili alanlar ve buğday üretimi

Yıllar	Ekili Alan (dekar)	Üretim (ton)
2001	93.500.000	19.000.000
2002	93.000.000	19.500.000
2003	91.000.000	19.000.000
2004	93.000.000	21.000.000
2005	92.500.000	21.500.000
2006	84.900.000	20.010.000
2007	80.977.000	17.234.000
2008	80.900.000	17.782.000
2009	81.000.000	20.600.000
2010	81.034.000	19.674.000
2011	80.960.000	21.800.000
2012	75.296.394	20.100.000
2013	77.726.000	22.050.000
2014	79.192.084	19.000.000
2015	78.668.874	22.600.000
2016	76.719.448	20.600.000
2017	76.688.785	21.500.000
2018	72.992.701	20.000.000
2019	68.463.271	19.000.000

 

2019 yılında 9.8 milyon ton buğday ithalatı yapılmıştır. Bu rakam, 19 milyon ton olan iç üretim miktarının yüzde 52’sidir. Türkiye’nin ekmek sıkıntısı çekmemesi için buğday ekim alanlarının genişletilmesi, çiftçiye doğrudan destek ödemeleri miktarının arttırılarak peşin ödenmesi, mazot, gübre ve ilaç desteği verilmesi çok önemlidir.

Salgın dönemlerinde buğday dışında tüm hububat ürünlerinin üretimi büyük önem kazanmaktadır.  Ülkemiz yüzölçümü 78 milyon hektar olup, bunun 23,1 milyon hektarında tarla tarımı yapılmaktadır. Bu alanın 10.7 milyon hektar alanında yani yaklaşık yüzde 47’sinde hububat tarımı yapılmaktadır.

Hububat ekim alanında yüzde 63’lük payla ilk sırada buğday yer almaktadır. Yüzde 27’lik payla ikinci sırada arpa ve yüzde 6’lik payla üçüncü sırada mısır yer almaktadır. Bu ürünleri sırasıyla; çeltik, çavdar, yulaf izlemektedir. 2002 yılında 138 milyon dekar alanda hububat tarımı yapılırken, bu rakam 2019 yılında 108 milyon dekara gerilemiştir. 38 milyon dekarlık bu kaybın giderilmesi için acilen gerekli adımlar atılmalıdır.

 

Türkiye'de Tarımsal Desteklemeye Dair Bütçe Verileri (Milyon TL)

Yıllar	GSYH (HARCAMA YÖNTEMİYLE)	Tarımsal Desteklemeler	GSYH İçindeki Payı (%)	Ödenmesi Gereken	Eksik Ödeme
2003	468.015	2.805	0,60
2004	577.023	3.084	0,53
2005	673.703	3.707	0,55
2006	789.228	4.747	0,60
2007	880.461	5.555	0,63	8.805	3.250
2008	994.783	5.809	0,58	9.948	4.139
2009	999.192	4.495	0,45	9.992	5.497
2010	1.160.014	5.817	0,50	11.600	5.783
2011	1.394.477	6.333	0,45	13.945	7.612
2012	1.569.672	7.553	0,48	15.697	8.144
2013	1.809.713	8.684	0,48	18.097	9.413
2014	2.044.466	9.148	0,45	20.445	11.297
2015	2.338.647	9.971	0,43	23.386	13.415
2016	2.608.526	11.489	0,44	26.085	14.596
2017	3.110.650	12.722	0,41	31.107	18.385
2018	3.724.388	14.552	0,39	37.244	22.692
2019	4.280.381	16.900	0,38	42.280	25.380

Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı ve TÜİK

 

 

Türkiye’nin Buğday (Durum Buğday Dâhil) İthalat ve İhracat Miktarları

Yıl	İhracat Miktar (kg)	İhracat Dolar	Ort. Fiyat ($/Ton)	İthalat Miktar (kg)	İthalat Dolar	Ort. Fiyat ($/Ton)
2003	938.273	401.129	428	1.846.283.915	277.542.696	150
2004	863.553	359.194	416	1.065.388.963	221.867.597	208
2005	327.931.096	52.155.237	159	135.595.855	25.031.443	185
2006	685.673.275	100.853.259	147	239.873.570	52.624.103	219
2007	18.280.586	9.131.611	500	2.147.107.291	570.390.492	266
2008	8.004.850	5.569.498	696	3.708.003.201	1.483.190.308	400
2009	301.457.142	60.691.742	201	3.392.692.116	901.857.877	266
2010	1.171.002.323	200.848.025	172	2.554.188.665	655.043.921	256
2011	5.232.567	2.579.528	493	4.754.681.741	1.623.088.805	341
2012	116.078.680	34.247.624	295	3.719.174.116	1.125.977.044	303
2013	275.131.812	79.317.367	288	4.053.001.005	1.289.234.570	318
2014	68.572.392	35.356.195	516	5.285.242.819	1.545.853.067	292
2015	68.797.948	32.394.484	471	4.349.819.970	1.103.420.441	254
2016	26.502.913	11.438.594	432	4.225.784.341	892.408.638	211
2017	42.013.658	14.828.207	353	4.990.863.723	1.043.327.133	209
2018	69.642.567	23.906.363	343	5.781.059.190	1.289.234.228	223
2019	66.579.342	27.520.926	413	9.805.163.924	2.266.301.339	231
	3.252.702.977	691.598.983		62.053.924.405	16.366.393.702

Kaynak: TÜİK, 08.02.2020

5) Şeker Fabrikaları kamulaştırılmalıdır.

Almanya, koronavirüs salgını nedeniyle yürürlüğe sokacağı 756 milyar Euro değerindeki Acil Yardım Paketi’nde Alman fabrikaları ve üretim yapan dev şirketlerin, başka ülkeler tarafından yutulmasını önlemek üzere geçici süreyle ortaklık yapmayı öngören bir model getirmiştir.

Türkiye’de stratejik önemdeki Şeker Fabrikaları da salgından alınan dersle kamulaştırılmalıdır.  Kolonya, alkol ve dezenfektan üretimi için kullanılan etanol ihtiyacının karşılanmasında kilit rol oynayan Şeker Fabrikaları, devlet yönetimine geçirilmelidir. ABD; şekeri stratejik ve katma değeri yüksek ürün kabul etmektedir. ABD, Rusya, Almanya, Fransa gibi büyük ülkeler, şeker pancarı üreten ülkeler arasında yer almaktadır. Almanya ve Fransa, AB’nin etil alkol ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynamaktadır. Yapısında karbonhidrat bulunduran şeker pancarının fermantasyonu sonucu elde edilen etanol alkol, Kovid-19 salgınında halk sağlığı açısından çok önemli bir üründür.Kolonya, dezenfektan, alkol üretimi için önemlidir.

Şu anda Pankobirlik’in elindeki Konya Şeker, Türkiye’nin yüzde 56’lık etil alkol ihtiyacını karşılamaktadır. Benzine katılan etanolün 3 ay ertelenmesi, arz sıkıntısını kısa vadede ortadan kaldırmıştır. Ancak salgının uzun sürmesi ve enfekte insan sayısının artması halinde etil alkol ihtiyacı da artacaktır.

25 şeker fabrikasından 10’u (Afyon, Turhal, Çorum, Bor, Kırşehir, Elbistan, Erzurum, Erzincan, Muş ve Alpullu) satışa çıkarılmış ve devri tamamlanmıştır. Bu fabrikaların üretim taahhüdüne uymadığı bilinmektedir. Üretim taahhüdünü yerine getirmeyen fabrikalar hemen kamulaştırılmalıdır.

Kalan 15 fabrika ise 2020 bütçesindeözelleştirme programındaolup 2023 yılına kadar satılması planlanmaktaydı

Şu anda Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin elindeki Ağrı, Ankara, Burdur, Çarşamba, Erciş, Yozgat, Ilgın, Ereğli, Uşak, Eskişehir, Kars, Malatya, Kastamonu, Susurluk, Elazığ Şeker Fabrikaları’nın modernize edilerek üretime alınması sağlanmalıdır. Bu, 15 fabrika kapasiteleri 1750-8500 ton pancar/gün arasında değişen üretim yapmaktadırlar.Devletin elindeki sadece Eskişehir Şeker Fabrikası etil alkol üretme kapasitesine sahiptir. Stoklarında etil alkol mevcuttur. Şeker pancarının atık maddesi olan ve etilalkolün hammaddesi olan melas stoku da Eskişehir’de mevcuttur.Malatya Etil Alkol Fabrikası mutlaka üretime alınmalıdır. Diğer fabrikaların da Kovid-19 salgınının artışına ilişkin en kötü senaryolar dikkate alınarak, etil alkol üretecek kapasiteye göre yapılandırılması gerekmektedir. Türkiye’nin üretim kapasitesinin arttırılması hedeflenmelidir. Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan alınan bilgiye göre, 15 şeker fabrikasının özelleştirilmesinden vazgeçilmiştir. Bu projeksiyonun kamuoyu ile paylaşılarak üretim için gereken önlemlerin acilen alınması zaruridir.

Şeker Fabrikaları, etil alkol dışında şeker, melas, yem üretimi ile büyük bir katma değer yaratmaktadır. Bu stratejik ürünü ülkemize kazandıran Şeker Fabrikaları mutlaka devlet uhdesinde üretim yapmalıdır. İktidarın Türkiye’deki fabrikalara üretim kotası koyarken, 2019’da Rusya’dan şeker ithalatı yapması anlaşılabilecek bir politika değildir. Çiftçinin bu uygulamalar nedeniyle tarlaya küsmesi ve üretimden uzaklaşması halinde şeker pancarı üretimi yapacak çiftçi bulunamayacaktır. Bu durumda şeker, yem ve etil alkol açısından sıkıntı yaşanacaktır.

6) Üretim Planlamasına Geçilmeli: Gıda Güvenliği ve Stratejisi Kurulu ile planlama yaparak, kısa, orta ve uzun vadeli bitkisel ve hayvansal üretim planlaması yapılmalıdır.  Tarım arazisi kullanım planlaması yapılmalı, ürün çeşitliliği ve üretimin sürekliliği sağlanmalıdır. Destekleme sistemi acilen değiştirilerek; ülkemizin ihtiyacı olan tarımsal ürünlere göre destek planlaması yapılmalıdır. Çin, ABD, İran ve AB ülkelerinden gıda yoluyla gelebilecek ikinci-üçüncü dalga Kovid-19 salgınına karşı önlemler alınmalıdır. Tarım arazileri ve meralar imara açılmamalı, imar izni verilmiş ama henüz yapılaşmaya gitmemiş araziler tekrar tarıma kazandırılmalıdır. Tarımsal ürünlerin işlenip, satışa arz edildiği işletmeler millileştirilmelidir. Tarım ve Orman Bakanlığının denetimine tabi Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri çiftçi ürününün satın alınıp, işlendiği ve pazarlandığı merkezler haline dönüştürülmelidir.Daha önceden kapatılmış olan; Yem Sanayi İşletmeleri, Zirai Donatım Kurumu, Tekel, Süt Endüstrisi Kurumu, Türkiye Gübre Sanayi Anonim Şirketi gibi kurumlar ortak akıl ile yeniden yapılandırılmalıdır.Et ve Süt Kurumu, ÇAYKUR,Sümerbank, Toprak Mahsulleri gibi kuruluşların görev ve yetkileri yeniden düzenlenmeli, ilk kuruluş dönemlerindeki gibi, piyasayı düzenleyip denetleyecek yetkilerle donatılmalıdır.