Kolesterol neden yükselir?

İyi kolesterol, kötü kolesterol, trigliserid gibi değerler ne anlama gelir? Bu değerler ne olmalıdır? Kolesterol yüksekliği nelere sebep olur?

Bir bardaktaki yağ ve suyun karışmaması gibi vücudun normal işlevleri için taşınması gereken yağlar da su ağırlıklı kanımıza karışarak taşınamaz. Kolesterol; yağ moleküllerinin taşıyıcı proteinlere bağlanmış halinin kanda ölçülebilen halidir ve sağlık için gereklidir. Sorun, kimi insanların ihtiyaçlarından çok daha fazla kolesterol üretmesidir. Normal düzeyde kolesterolü olan insanlar ile karşılaştırıldığında kolesterolü yüksek olanların kalp krizi, felç ve başka sağlık sorunları ile karşılaşma riskleri yüksektir. Kolesterolünüz ne kadar yüksekse bu sorunlarla karşılaşma riskiniz de o kadar yüksektir.

İyi huylu ve kötü huylu kolesterol nedir?

Birkaç çeşit kolesterol vardır. Kolesterol düzeyleriniz test edildiğinde doktorunuzun şunlardan bahsettiğini duyabilirsiniz:

• Toplam kolesterol (total kolesterol)
• LDL kolesterol: Halk arasında ‘kötü’ kolesterol de denir. Çünkü yüksek LDL düzeyleri kalp krizi riskini artırır.
• HDL kolesterol: Halk arasında ‘iyi’ kolesterol de denir. Çünkü HDL düzeyi yüksek olanlarda kalp krizi, felç/inme ve diğer bir takım sağlık sorunları ile karşılaşma tehlikesi azalır.
• HDL dışı kolesterol: Toplam kolesterolden HDL’nin çıkarılması ile bulunur.

Kolesterol kaç olmalı?

Herkesin hedef değerleri farklıdır. Hedefin ne olması gerektiğine kadar verirken doktorunuz yaşınızı, geçmişteki ve halen devam eden hastalıklarınızı, hayat tarzınızı göz önüne alır. Ancak genel olarak hiçbir kalp hastalığı olmayan bir kişinin değerleri;

• Toplam kolesterol 200’ün altında,
• LDL 130’un altında, kalp hastalığı veya inme riski yüksekse çok daha düşük düzeyde,
• HDL 60’ın üzerinde,
• LDL dışı kolesterol 160’ın altında, kalp hastalığı veya inme riski yüksekse çok daha düşük düzeyde,
• Trigliseridler 150’nin altında, olmalıdır.

Ancak şu da unutmamalıdır; değerleri böyle olmayan birçok insanın da kalp krizi veya inme riski düşük olabilir.

Trigliserid nedir?

Trigliseridler, kolesterol değil ama kanda bulunan yağ benzeri maddelerdir. Herkeste ama bazı kişilerde daha fazla bulunur. Kolesterol ölçülürken trigliserid testi de genellikle yapılır. Trigliserid düzeyi normal olanlarla karşılaştırıldıklarında kan düzeyi yüksek olanların kalp krizi, inme, pankreas iltihabı ve diğer kalp hastalıklarına yakalanma riskleri daha yüksektir. Çok yüksek trigliserid düzeyi olanların pankreas iltihabına yakalanma riskleri de artar. Pankreas vücut için önemli birçok hormonu ve besinleri parçalamaya yarayan sıvıları üreten bir organdır. Pankreas iltihabı ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Trigliserid değeri ne olmalı?

Trigliserid düzeyinin ne olması gerektiği doktora danışılmalıdır. Aşağıdaki kolesterol tedavisi kararında dikkat edilen risk faktörleri trigliserid düzeylerinin düşürülmesi kararında da kullanılır.

• Normal düzey: 150’nin (mg/dl) altıdır
• Hafif yüksek: 150–499
• Orta derecede yüksek: 500–886
• Çok yüksek: 887 ve üzeri

Kolesterolü düşürmek için…

Doktorunuzdan kalp krizi veya inme riskinizin ne olduğunu hesaplamasını isteyin. Tek başına kolesterol yüksekliği her zaman endişelenmenizi gerektirmez ve kalp krizi/inme riskinizi belirleyen birçok faktörden sadece biridir. Diğer risk faktörleri:

• Sigara kullanımı
• Yüksek kan basıncı
• Diyabet (şeker hastalığı) tanısı
• Fazla kilo
• Anne-baba veya kardeşlerde erken yaşta kalp hastalığı (Erkeklerde 55 yaşın, kadınlarda 65 yaşın altında yaşanması)
• Kalbe dost beslenmeme: Kalp dostu beslenme meyveler-sebzeler, lifli besinler, sağlıklı yağları (balıktaki ve kuru yemişlerdeki gibi) tüketmeyi ayrıca şeker alımının kısıtlanmasını ve sağlıksız yağlardan kaçınmayı gerektirir.
• İleri yaş
• Erkek olmak

Kalp krizi ve inme riskiniz yüksekse kolesterol yüksekliği çözülmesi gereken bir sorundur. Riskiniz düşükse de yüksekliğinin tedavisine yine doktorunuz karar verir.

Kolesterol yüksekliğinde çözüm ilaç mı?

Herkesin ilaç kullanması gerekmez. Doktorunuz yaşınıza, aile, geçmişinize ve sağlığınızla ilgili diğer faktörlere bakarak buna karar verir. Statinler adı verilen kolesterol düşürücü ilaçları;

• Kalp krizi veya felç geçirdiyseniz,
• Bilinen kalp hastalığınız varsa,
• Diyabet tanısı aldıysanız,
• Periferik arter hastalığı denen bir durumunuz varsa yani yürürken bacak kaslarınızda ağrı oluşuyor, dinlenmeniz gerekiyor, başak kaslarınızı besleyen atardamarlar yağ ile tıkalıysa,
• Abdominal aort anevrizmanız varsa yani ana atardamarınız göbek düzeyinde genişlediyse, kullanmanız gerekir.

Bu hastalıklara sahip olanların birçoğu kolesterol düzeyi ne olursa olsun bir statin kullanmalıdır. Doktorunuz statin tedavisi başladıysa devam etmeli, kesmemelisiniz. İlacı kullanmak sizi farklı hissettirmeyebilir ama kalp hastalıkları, felç ve ölüm risklerinizi azaltmaya yardımcı olur.

Kolesterol nasıl düşürülür?

İlacın yanı sıra yaşam şeklinizde yapabileceğiniz değişikliklerle LDL’yi düşürebilirsiniz. Bunun için şunları yapabilirsiniz:

• Kırmızı et, kızartmalar, yağlı peynir ve doymuş yağlar içeren diğer besinlerden kaçının.
• Meyveler, baklagiller, bezelye, çavdar gibi lifli besinler tüketin.
• Fazla kilonuz varsa kilo verin.
• Şeker alımını kısıtlayarak ve işlenmiş-paketli yiyeceklerden kaçının.
• Daha aktif olup düzenli egzersiz yaparak kolesterolünüzü bir miktar düşürebilirsiniz. Bu maddeleri uygulamanın kolesterolünüz üzerindeki etkisi az da olsa sağlığınıza başka olumlu etkileri de olacaktır.

Yumurta kolesterolü yükseltir mi?

Abartmadan yumurta yiyebilirsiniz. Yumurtanın yararları ve zararları ile ilgili birçok hikaye duyabilirsiniz. Ancak gerçek şudur; yumurta iyi bir protein kaynağıdır ve kolesterolü fazla yükseltmez. Doymuş yağlar (kırmızı et, tereyağı, işlenmiş yiyecekler) kolesterolü yumurtadan daha fazla yükseltir.

Kolesterol düşüren gıdalar

Bilim insanlarının hala kesin kararını vermediği, yararı kanıtlanamamış besinler de vardır. Bunlar omega 3 yağ asitlerinden zengin besinler (balık, zeytin, zeytinyağı). Tüketiminin kötü kolesterollerin bazılarını azaltırken iyi kolesterolü de yükselttiğini gösteren çalışmalar vardır. Bu besinlerden zengin beslenenlerin bunları tüketmeyenlerden daha nadir kalp hastalığına yakalandığını gösteren veriler de mevcuttur. Ancak küçük hasta gruplarından elde edilen bu kanıtlar halen toplumun geneli için kesin kararı verebilmemizi sağlayacak kadar güçlü değildir. Fındık, ceviz, Antep fıstığının kolesterolü düşürüp kalp krizi ve ölüm riskini azalttığını gösteren çalışmalar da vardır.